خلاصه کرسی دکتر محمدی منفرد: ابتنای ضرورت وحدت و تقریب اسلامی بر قاعده زرّین اخلاقی

آقای دکتر محمدی منفرد در این کرسی گفتند: شکل ساده "قاعده زرین اخلاق" این است که "آنچه را که برای خود دوست داری، برای دیگران دوست بدار و آنچه را بر خود نمی­پسندی بر دیگران نیز نپسند." این قاعده به انحای مختلف در احادیث و روایات و سخنان فیلسوفانی از قبیل افلاطون و ارسطو و حتی کتب­های مقدس ادیان آسمانی و غیرآسمانی مورد تاکید قرار گرفته است. برای نمونه پیامبر اکرم فرمودند: آنچه را دوست داری مردم در باره تو انجام دهند، نسبت به آنان انجام بده و آنچه را نمی­پسندی مردم در باره­ات انجام دهند، در باره آنان انجام مده"

منظور از وحدت اسلامی نیز تقریب بین مذاهب اسلامی است و مراد از تقریب بین دو یا چند مذهب اسلامی این است که اندیشمندان و پیروان هر یک از مذاهب با وجود اختلافات اعتقادی و آموزه­ای بین آن مذهب اسلامی، اما همچنان پیروان هر یک از دو مذهب به باورها و اعتقادات مذهب دیگر با مدارا و تسامح رفتار نموده و احترام گذارند و در عوض به مورد توافق تمرکز کنند. در مجموع حقیقت "تقریب بین مذاهب اسلامی" از دو حرکت فکری و عملی جوامع دینی – در عین تفاوت مذهبی - برخوردار است؛ در مرحله حرکت فکری، ضروری است افراد جوامع دینی از تعصبات مذهبی و همچنین اختلافات اعتقادی با مذاهب دیگر پرهیز نموده و به سوی همدلی فکری و اتفاق­نظرهای اعتقادی پیش روند. براساس مرحله حرکت عملی نیز لازم است پیروان هرکدام از مذاهب اسلامی درپیِ بسترسازی برای تحقق هم‌زیستی مسالمت­آمیز با پیروان مذاهب دیگر - با وجود اختلاف­نظرها و قرائت­های مختلف از متون دینی و آموزه­های وحیانی- باشند.

حال در انطباق قاعده زرین بر وحدت اسلامی می­توان گفت: پیرو یک مذهب همواره همان رفتاری را در قبال باورها و اعتقادات و مقدسات پیرو مذهب دیگر انجام دهد که دوست دارد آن دیگری در قبال باورها و اعتقادات و مقدسات مذهب او انجام دهد. پس همانطور که تمایل نداری به باورها و اعتقادات تو توسط پیرو مذهب دیگر توهین شود، تو نیز به باورها و اعتقادات و مقدسات دیگران توهین نکن و این امر سبب وحدت بین پیروان مذاهب مختلف می­شود.

صورتبندی دقیق قاعده زرین اخلاقی در حوزه وحدت اسلامی به شکل ذیل است؛

رفتار الف ( به عنوان پیرو یک مذاهب) در قبال باورها و اعتقادات و مقدسات شخص ب ( به عنوان پیرو مذاهب مخالف) در وضعیتی که الف دوست دارد و می­پسندد شخص ب نیز دقیقاً در شرایطی یکسان، رفتاری مشابه را در قبال باورها و اعتقادات و مقدسات الف انجام دهد. پس همانطور که شخص الف دوست دارد، شخص ب به باورها و اعتقادات و مقدسات او احترام بگذارد، این شخص نیز باید به باورها و اعتقادات و مقدسات شخص ب احترام بگذارد.

 توجه کنید که برای ابتنای ضرورت وحدت اسلامی بر قاعده زرین، دارای مؤلفه­های مفهومی هستیم که به طور خلاصه به آنها اشاره می­کنیم؛

 1."خود" 

"خودی" که گسترده بوده و شامل همه پیروان یک مذهب می­شود که هم فاعل شناسا بوده و هم متعلّق شناخت هستند. پس وقتی می­گوئیم آنچه برای "خود" می­پسندی، منظور این است که آن باورها و اعتقادات و شخصیت را که برای "خودت و هم­مذهب­هایت" به عنوان یک "خودِ کلی" می­پسندی.

2. دیگری

در قاعده زرّینِ اخلاقِ معطوف به وحدت اسلامی، مراد از عنصر "دیگری" شامل پیروان مذاهب اسلامی دیگر است که دست­کم برخی باورها، اعتقادات و مقدسات آنها با ما تفاوت دارد. البته آنچه اهمیت دارد این است که باورها و اعتقادات و مقدسات پیروان مذاهب اسلامی دیگر را در عرض باورهای مذهب خود تلقّی نموده و دست­کم در مقام بکارگرفتن قاعده زرّین اخلاق، باورها و اعتقادات خودت را برتر از "دیگری" ندانی.

3. دوست داشتن و پسندیدن

مراد از پسند و خواستن "من"، همان پسندی است که از "من علوی" به عنوان یک "انسان و حقیقت عاقل و متعالی" توقع می­رود.  البته این " من" به دنبال منافع ماندگار نوع انسانی خواهد بود. فاعل اخلاقی در قاعده زرین اخلاق نیز باید صرفاً سلایق و علائق شخصی و یا لذت­های خویش و حتی خانواده­اش را درنظر نگیرد، بلکه چنین فردی به دنبال پسند و دوست داشتنی عامّ و نوع انسانی و همچنین آن " منِ علوی" و متعالی باشد. و الا اگر  "منِ سفلی" و یا آن فاعلی مدّنظر باشد که صرفاً به دنبال منافع شخصی این جهانی است، قطعا قاعده زرین در حوزه وحدت اسلامی به سامان نمی­رسد.

4. مشارالیه قاعده زرین معطوف به وحدت اسلامی

با توجه به عبارات گذشته روشن می­شود که مشارالیه این قاعده در حوزه وحدت اسلامی، همه باورها و اعتقادات و مقدسات و هنجارها و ناهنجاری­های مورد اعتنای هر مذهب اسلامی خواهد بود. افزون بر این، هویت و شخصیت پیروان مذاهب و همچنین انسان­های مورد احترام هر مذهب را نیز شامل می­شود.

5. وضعیت و شرایط یکسان و مشابه

وضعیت مشابه نسبت به قاعده زرین معطوف به وحدت اسلامی به این صورت متصور است که پیرو یک مذهب خود را به جای پیرو مذهب دیگر در وضعیتی مشابه قرار دهد. البته صرفا قرار دادن خود به جای دیگری در وضعیتی مشابه کافی نیست، بلکه این قرار دادن خود با آگاهی فعلی من به باورهای حقیقی پیرو مذهب دیگر باشد.

در ادامه این کرسی حجج اسلام آقایان دکتر حسین هاشم نژاد و دکتر وحید واحدجوان به نقد مطالب پرداختند و جناب آقای دکتر محمد نصیری دبیر علمی نشست بودند.

پایان/