کرسی دکتر محمدی منفرد: ابتنای ضرورت وحدت و تقریب اسلامی بر قاعده زرّین اخلاقی - دانشکده معارف و اندیشه های اسلامی
خلاصه کرسی دکتر محمدی منفرد: ابتنای ضرورت وحدت و تقریب اسلامی بر قاعده زرّین اخلاقی
آقای دکتر محمدی منفرد در این کرسی گفتند: شکل ساده "قاعده زرین اخلاق" این است که "آنچه را که برای خود دوست داری، برای دیگران دوست بدار و آنچه را بر خود نمیپسندی بر دیگران نیز نپسند." این قاعده به انحای مختلف در احادیث و روایات و سخنان فیلسوفانی از قبیل افلاطون و ارسطو و حتی کتبهای مقدس ادیان آسمانی و غیرآسمانی مورد تاکید قرار گرفته است. برای نمونه پیامبر اکرم فرمودند: آنچه را دوست داری مردم در باره تو انجام دهند، نسبت به آنان انجام بده و آنچه را نمیپسندی مردم در بارهات انجام دهند، در باره آنان انجام مده"
منظور از وحدت اسلامی نیز تقریب بین مذاهب اسلامی است و مراد از تقریب بین دو یا چند مذهب اسلامی این است که اندیشمندان و پیروان هر یک از مذاهب با وجود اختلافات اعتقادی و آموزهای بین آن مذهب اسلامی، اما همچنان پیروان هر یک از دو مذهب به باورها و اعتقادات مذهب دیگر با مدارا و تسامح رفتار نموده و احترام گذارند و در عوض به مورد توافق تمرکز کنند. در مجموع حقیقت "تقریب بین مذاهب اسلامی" از دو حرکت فکری و عملی جوامع دینی – در عین تفاوت مذهبی - برخوردار است؛ در مرحله حرکت فکری، ضروری است افراد جوامع دینی از تعصبات مذهبی و همچنین اختلافات اعتقادی با مذاهب دیگر پرهیز نموده و به سوی همدلی فکری و اتفاقنظرهای اعتقادی پیش روند. براساس مرحله حرکت عملی نیز لازم است پیروان هرکدام از مذاهب اسلامی درپیِ بسترسازی برای تحقق همزیستی مسالمتآمیز با پیروان مذاهب دیگر - با وجود اختلافنظرها و قرائتهای مختلف از متون دینی و آموزههای وحیانی- باشند.
حال در انطباق قاعده زرین بر وحدت اسلامی میتوان گفت: پیرو یک مذهب همواره همان رفتاری را در قبال باورها و اعتقادات و مقدسات پیرو مذهب دیگر انجام دهد که دوست دارد آن دیگری در قبال باورها و اعتقادات و مقدسات مذهب او انجام دهد. پس همانطور که تمایل نداری به باورها و اعتقادات تو توسط پیرو مذهب دیگر توهین شود، تو نیز به باورها و اعتقادات و مقدسات دیگران توهین نکن و این امر سبب وحدت بین پیروان مذاهب مختلف میشود.
صورتبندی دقیق قاعده زرین اخلاقی در حوزه وحدت اسلامی به شکل ذیل است؛
رفتار الف ( به عنوان پیرو یک مذاهب) در قبال باورها و اعتقادات و مقدسات شخص ب ( به عنوان پیرو مذاهب مخالف) در وضعیتی که الف دوست دارد و میپسندد شخص ب نیز دقیقاً در شرایطی یکسان، رفتاری مشابه را در قبال باورها و اعتقادات و مقدسات الف انجام دهد. پس همانطور که شخص الف دوست دارد، شخص ب به باورها و اعتقادات و مقدسات او احترام بگذارد، این شخص نیز باید به باورها و اعتقادات و مقدسات شخص ب احترام بگذارد.
توجه کنید که برای ابتنای ضرورت وحدت اسلامی بر قاعده زرین، دارای مؤلفههای مفهومی هستیم که به طور خلاصه به آنها اشاره میکنیم؛
1."خود"
"خودی" که گسترده بوده و شامل همه پیروان یک مذهب میشود که هم فاعل شناسا بوده و هم متعلّق شناخت هستند. پس وقتی میگوئیم آنچه برای "خود" میپسندی، منظور این است که آن باورها و اعتقادات و شخصیت را که برای "خودت و هممذهبهایت" به عنوان یک "خودِ کلی" میپسندی.
2. دیگری
در قاعده زرّینِ اخلاقِ معطوف به وحدت اسلامی، مراد از عنصر "دیگری" شامل پیروان مذاهب اسلامی دیگر است که دستکم برخی باورها، اعتقادات و مقدسات آنها با ما تفاوت دارد. البته آنچه اهمیت دارد این است که باورها و اعتقادات و مقدسات پیروان مذاهب اسلامی دیگر را در عرض باورهای مذهب خود تلقّی نموده و دستکم در مقام بکارگرفتن قاعده زرّین اخلاق، باورها و اعتقادات خودت را برتر از "دیگری" ندانی.
3. دوست داشتن و پسندیدن
مراد از پسند و خواستن "من"، همان پسندی است که از "من علوی" به عنوان یک "انسان و حقیقت عاقل و متعالی" توقع میرود. البته این " من" به دنبال منافع ماندگار نوع انسانی خواهد بود. فاعل اخلاقی در قاعده زرین اخلاق نیز باید صرفاً سلایق و علائق شخصی و یا لذتهای خویش و حتی خانوادهاش را درنظر نگیرد، بلکه چنین فردی به دنبال پسند و دوست داشتنی عامّ و نوع انسانی و همچنین آن " منِ علوی" و متعالی باشد. و الا اگر "منِ سفلی" و یا آن فاعلی مدّنظر باشد که صرفاً به دنبال منافع شخصی این جهانی است، قطعا قاعده زرین در حوزه وحدت اسلامی به سامان نمیرسد.
4. مشارالیه قاعده زرین معطوف به وحدت اسلامی
با توجه به عبارات گذشته روشن میشود که مشارالیه این قاعده در حوزه وحدت اسلامی، همه باورها و اعتقادات و مقدسات و هنجارها و ناهنجاریهای مورد اعتنای هر مذهب اسلامی خواهد بود. افزون بر این، هویت و شخصیت پیروان مذاهب و همچنین انسانهای مورد احترام هر مذهب را نیز شامل میشود.
5. وضعیت و شرایط یکسان و مشابه
وضعیت مشابه نسبت به قاعده زرین معطوف به وحدت اسلامی به این صورت متصور است که پیرو یک مذهب خود را به جای پیرو مذهب دیگر در وضعیتی مشابه قرار دهد. البته صرفا قرار دادن خود به جای دیگری در وضعیتی مشابه کافی نیست، بلکه این قرار دادن خود با آگاهی فعلی من به باورهای حقیقی پیرو مذهب دیگر باشد.
در ادامه این کرسی حجج اسلام آقایان دکتر حسین هاشم نژاد و دکتر وحید واحدجوان به نقد مطالب پرداختند و جناب آقای دکتر محمد نصیری دبیر علمی نشست بودند.
پایان/